Toâi nghe nhö vaày:
Moät thôøi Ñöùc Theá Toân du hoùa taïi nöôùc Xaù-veä, ôû trong Thaéng laâm vöôøn Caáp coâ ñoäc[2].
Baáy giôø Ñöùc Theá Toân baûo caùc Tyø-kheo raèng:
“Neáu coù Tyø-kheo thaønh töïu baûy phaùp taát ñöôïc hoan hyû an laïc trong phaùp Hieàn thaùnh[3], thaúng tieán ñeán laäu taän. Baûy phaùp ñoù laø gì? Ñoù laø bieát phaùp, bieát nghóa, bieát thôøi, bieát tieát ñoä, bieát mình, bieát chuùng hoäi vaø bieát söï hôn keùm cuûa ngöôøi[4].
“Theá naøo goïi laø Tyø-kheo bieát phaùp? Nghóa laø Tyø-kheo bieát chaùnh kinh, ca vònh, kyù thuyeát, keä tha, nhaân duyeân, soaïn luïc, baûn khôûi, thöû thuyeát, sanh xöù, quaûng giaûi, vò taèng höõu vaø thuyeát nghóa[5]. AÁy laø Tyø-kheo bieát phaùp. Neáu Tyø-kheo khoâng bieát phaùp, töùc khoâng bieát chaùnh kinh, ca vònh, kyù thuyeát, keä tha, nhaân duyeân, soaïn luïc, baûn khôûi, thöû thuyeát, sanh xöù, quaûng giaûi, vò taèng höõu vaø thuyeát nghóa. Tyø-kheo nhö vaày laø khoâng bieát phaùp. Neáu coù Tyø-kheo kheùo bieát roõ phaùp, ñoù laø bieát chaùnh kinh, ca vònh, kyù thuyeát, keä tha, nhaân duyeân, soaïn luïc, baûn khôûi, thöû thuyeát, sanh xöù, quaûng giaûi, vò taèng höõu vaø thuyeát nghóa. AÁy laø Tyø-kheo kheùo bieát roõ phaùp.
“Theá naøo goïi laø Tyø-kheo bieát nghóa? Nghóa laø Tyø-kheo bieát nghóa cuûa giaùo thuyeát naøy hay giaùo thuyeát kia, bieát ñieàu naøy coù nghóa nhö theá kia, bieát ñieàu kia coù nghóa nhö theá naøy[6]. Ñoù laø Tyø-kheo bieát nghóa. Neáu Tyø-kheo khoâng bieát nghóa töùc laø Tyø-kheo khoâng bieát nghóa cuûa giaùo thuyeát naøy hay giaùo thuyeát kia; khoâng bieát ñieàu naøy coù nghóa nhö theá kia, ñieàu kia coù nghóa nhö theá naøy. Tyø-kheo nhö vaäy laø khoâng bieát nghóa. Neáu coù Tyø-kheo kheùo bieát roõ nghóa, ñoù laø bieát nghóa cuûa giaùo thuyeát naøy hay giaùo thuyeát kia, bieát ñieàu naøy coù nghóa nhö theá kia, bieát ñieàu kia coù nghóa nhö theá naøy. Ñoù laø Tyø-kheo kheùo bieát roõ nghóa.
“Theá naøo goïi laø Tyø-kheo bieát thôøi? Ñoù laø Tyø-kheo bieát thôøi naøo neân tu phöông phaùp thaáp, thôøi naøo neân tu phöông phaùp cao, thôøi naøo neân tu phöông phaùp xaû[7]. AÁy laø Tyø-kheo bieát thôøi. Neáu coù Tyø-kheo khoâng bieát thôøi töùc laø khoâng bieát thôøi naøo neân tu phöông phaùp thaáp, thôøi naøo neân tu phöông phaùp cao, thôøi naøo neân tu phöông phaùp xaû. Tyø-kheo nhö vaäy laø khoâng bieát thôøi. Neáu coù Tyø-kheo kheùo bieát roõ thôøi, ñoù laø bieát thôøi naøo neân tu phöông phaùp thaáp, thôøi naøo neân tu phöông phaùp cao, thôøi naøo neân tu phöông phaùp xaû. AÁy laø Tyø-kheo kheùo bieát roõ thôøi.
“Theá naøo laø Tyø-kheo bieát tieát ñoä? Ñoù laø Tyø-kheo bieát tieát ñoä trong vieäc aên, uoáng, ñi, ñöùng, ngoài, naèm, noùi naêng, im laëng, giaûm bôùt nguû nghæ, tu taäp chaùnh trí. AÁy laø Tyø-kheo bieát tieát ñoä. Neáu coù Tyø-kheo khoâng bieát tieát ñoä töùc laø Tyø-kheo khoâng bieát tieát ñoä trong vieäc aên, uoáng, ñi, ñöùng, ngoài, naèm, noùi naêng, im laëng, ñaïi tieåu tieän, giaûm bôùt nguû nghæ, tu taäp chaùnh trí. Tyø-kheo nhö vaäy laø khoâng bieát tieát ñoä. Neáu coù Tyø-kheo kheùo bieát roõ söï tieát ñoä, ñoù laø bieát tieát ñoä trong vieäc aên, uoáng, ñi, ñöùng, ngoài, naèm, noùi naêng, im laëng, giaûm bôùt nguû nghæ, tu taäp chaùnh trí. AÁy laø Tyø-kheo kheùo bieát roõ söï tieát ñoä.
“Theá naøo laø Tyø-kheo bieát mình? Tyø-kheo töï bieát mình coù möùc ñoä aáy tín, giôùi thí, tueä, bieän, a-haøm vaø sôû ñaéc[8]. Tyø-kheo nhö vaäy laø bieát mình. Neáu coù Tyø-kheo khoâng bieát mình töùc laø khoâng töï bieát mình coù möùc ñoä aáy tín, giôùi, vaên, thí, tueä, bieän, a-haøm vaø sôû ñaéc. Tyø-kheo nhö vaäy laø khoâng bieát mình. Neáu coù Tyø-kheo kheùo töï bieát roõ mình, ñoù laø bieát mình coù möùc ñoä aáy tín, giôùi thí, tueä, bieän, a-haøm vaø sôû ñaéc. Tyø-kheo nhö vaäy laø kheùo bieát roõ mình.
“Theá naøo laø Tyø-kheo bieát chuùng hoäi? Tyø-kheo bieát ñaây laø chuùng hoäi Saùt-lôïi, ñaây laø Phaïm chí, ñaây laø chuùng hoäi Cö só, ñaây laø chuùng hoäi Sa-moân. ÔÛ nôi caùc chuùng hoäi aáy, ta neân ñi nhö vaäy, ñöùng nhö vaäy, ngoài nhö vaäy, noùi nhö vaäy, im laëng nhö vaäy. AÁy laø Tyø-kheo bieát chuùng hoäi. Neáu coù Tyø-kheo khoâng bieát chuùng hoäi töùc laø khoâng bieát ñaây laø chuùng hoäi Saùt-lôïi, ñaây laø chuùng hoäi Phaïm chí, ñaây laø chuùng hoäi Cö só, ñaây laø chuùng hoäi Sa-moân. ÔÛ nôi caùc chuùng hoäi aáy, ta neân ñi nhö vaäy, ñöùng nhö vaäy, ngoài nhö vaäy, noùi nhö vaäy, im laëng nhö vaäy. Tyø-kheo nhö vaäy laø khoâng bieát chuùng hoäi. Neáu coù Tyø-kheo kheùo bieát roõ chuùng hoäi, ñoù laø bieát ñaây laø chuùng hoäi Saùt-lôïi, ñaây laø Phaïm chí, ñaây laø chuùng hoäi Cö só, ñaây laø chuùng hoäi Sa-moân. ÔÛ nôi caùc chuùng hoäi aáy, ta neân ñi nhö vaäy, ñöùng nhö vaäy, ngoài nhö vaäy, noùi nhö vaäy, im laëng nhö vaäy. AÁy laø Tyø-kheo kheùo bieát roõ chuùng hoäi.
“Theá naøo laø Tyø-kheo bieát söï hôn keùm cuûa ngöôøi[9]? Ñoù laø Tyø-kheo bieát coù hai haïng ngöôøi: coù tín vaø coù baát tín[10], ngöôøi coù tín laø hôn, ngöôøi baát tín laø keùm. Ngöôøi coù tín laïi coù hai haïng: Thöôøng ñeán gaëp Tyø-kheo vaø khoâng thöôøng ñeán gaëp Tyø-kheo. Ngöôøi ñeán gaëp thaáy Tyø-kheo laø hôn, ngöôøi khoâng thöôøng ñeán gaëp Tyø-kheo laø keùm. Ngöôøi thöôøng ñeán gaëp Tyø-kheo laïi coù hai haïng: coù leã kính vaø khoâng leã kính. Ngöôøi coù leã kính laø hôn; ngöôøi khoâng leã kính laø keùm. Ngöôøi coù leã kính laïi coù hai haïng: coù hoûi kinh vaø khoâng hoûi kinh. Ngöôøi coù hoûi kinh laø hôn, ngöôøi khoâng hoûi kinh laø keùm. Ngöôøi coù hoûi kinh laïi coù hai haïng: nhaát taâm nghe kinh vaø khoâng nhaát taâm nghe kinh. Ngöôøi nhaát taâm nghe kinh laø hôn, ngöôøi khoâng nhaát taâm nghe kinh laø keùm. Ngöôøi nhaát taâm nghe kinh coù hai haïng: nghe roài thoï trì phaùp vaø nghe roài khoâng thoï trì phaùp. Ngöôøi nghe roài thoï trì phaùp laø hôn, ngöôøi nghe roài khoâng thoï trì phaùp laø keùm. Ngöôøi nghe roài thoï trì phaùp laïi coù hai haïng: nghe phaùp coù quaùn saùt nghóa vaø nghe phaùp khoâng quaùn saùt nghóa. Ngöôøi nghe phaùp coù quaùn saùt nghóa laø hôn, ngöôøi nghe phaùp khoâng quaùn saùt nghóa laø keùm. Haïng nghe phaùp quaùn saùt nghóa laïi coù hai: bieát phaùp, bieát nghóa, höôùng veà phaùp vaø thöù phaùp, tuøy thuaän phaùp, thöïc haønh ñuùng nhö phaùp[11]; vaø haïng khoâng bieát phaùp, khoâng bieát nghóa, khoâng höôùng veà phaùp vaø thöù phaùp, tuøy thuaän phaùp vaø thöïc haønh ñuùng nhö phaùp. Ngöôøi bieát phaùp, bieát nghóa, höôùng veà phaùp vaø thöù phaùp, tuøy thuaän phaùp, thöïc haønh ñuùng nhö phaùp laø hôn; ngöôøi khoâng bieát phaùp, khoâng bieát nghóa, khoâng höôùng veà phaùp vaø thöù phaùp, khoâng tuøy thuaän phaùp, khoâng thöïc haønh ñuùng nhö phaùp laø thaáp keùm. Haïng bieát phaùp, bieát nghóa, höôùng veà phaùp vaø thöù phaùp, tuøy thuaän phaùp, thöïc haønh nhö phaùp laïi coù hai haïng: Töï laøm ích lôïi cho mình vaø cuõng laøm ích lôïi cho ngöôøi khaùc, laøm ích lôïi cho moïi ngöôøi, xoùt thöông theá gian, caàu nghóa vaø lôïi, an oån khoaùi laïc cho trôøi vaø ngöôøi; vaø haïng khoâng töï laøm lôïi ích cho mình vaø cuõng khoâng laøm lôïi ích cho ngöôøi, khoâng xoùt thöông theá gian khoâng caàu nghóa vaø lôïi, an oån khoaùi laïc cho trôøi vaø ngöôøi. Neáu ngöôøi naøo töï laøm lôïi ích, cuõng laøm lôïi ích cho ngöôøi, laøm lôïi ích cho moïi ngöôøi, xoùt thöông theá gian, caàu nghóa vaø lôïi, an oån vaø khoaùi laïc cho trôøi ngöôøi. Ngöôøi aáy laø baäc nhaát laø lôùn, laø treân, laø toái cao, laø hôn heát, laø toân quí, laø tuyeät dieäu giöõa moïi ngöôøi khaùc. Ví nhö töø boø coù söõa, töø söõa coù laïc, töø laïc coù sinh toâ, töø sinh toâ coù thuïc toâ, töø thuïc toâ coù toâ tinh[12]. Toâ tinh laø thöù baäc nhaát, laø lôùn, laø treân, laø toái cao, laø hôn heát, laø toân quí, laø tuyeät dieäu ñoái vôùi nhöõng loaïi kia. Cuõng vaäy, neáu ngöôøi naøo töï laøm lôïi ích cho moïi ngöôøi, xoùt thöông theá gian, caàu nghóa vaø lôïi, an oån khoaùi laïc cho trôøi ngöôøi, thì trong hai haïng ngöôøi nhö treân ñaõ noùi, ñaõ phaân bieät, ñaõ thi thieát, ngöôøi aáy laø baäc nhaát, laø lôùn, laø treân, laø toái cao, laø hôn heát, laø toân quí, laø tuyeät dieäu. AÁy laø Tyø-kheo bieát söï hôn keùm cuûa ngöôøi.
Phaät thuyeát nhö vaäy. Caùc vò Tyø-kheo sau khi nghe nhöõng ñieàu Phaät thuyeát, hoan hyû phuïng haønh.
q
[1]. Töông ñöông Paøli: A. VII.64 Dammaóóuø-sutta; bieät dòch: No.27 Thaát Tri Kinh, 1 quyeån, Ngoâ Chi Khieâm dòch (Ñaïi 1, tr.810); No.125 (39.1) Taêng Nhaát, “Ñaúng Phaùp Phaåm” (Ñaïi 2, tr.728).
[2]. Haùn: Xaù-veä quoác, Thaéng laâm, Caáp coâ ñoäc vieân ªÙ ½Ã °ê ³Ó ªL µ¹ ©t ¿W 園¡C Paøli: saøvatthiyam... Jetavaøne Anathapiòñikassa aøraøme.
[3]. Haùn: Ö Hieàn thaùnh trung ñaéc hoan hyû laïc ©ó ½å ¸t ¤¤ ±o Åw ³ß ¼Ö¡C No.27: Hieän theá an oån, haân duyeät ña haïnh ²{ ¥@ ¦w à ªY ®® ¦h ©¯¡C No.125 (39.1): ö hieän phaùp trung thoï laïc voâ cuøng ©ó ²{ ªk ¤¤ ¨ü ¼Ö µL ½a¡C Caû hai baûn ñeàu coù nghóa: “Ñöôïc an oån ngay trong ñôøi hieän taïi”.
[4]. Tri phaùp, tri nghóa, tri
thôøi, tri tieát, tri chuùng, tri nhaân thaéng nhö ª¾ ªk¡Aª¾ ¸q¡A
ª¾ ®É¡Aª¾ ¸`¡Aª¾ ²³¡Aª¾ ¤H ³Ó ¦p¡C Paøli: dhammaóóuø ca hoti atthaóóuø ca attaóóuø ca mattaóóuø
ca kaølaóóuø ca parisaóóuø ca puggalaparoparaóóuø ca.
[5]. Chaùnh kinh, ca vònh, kyù
thuyeát, keä tha, nhaân duyeân, soaïn luïc, baûn khôûi, thöû thuyeát, sanh xöù,
quaûng giaûi, vò taèng höõu, thuyeát nghóa ¥¿ ¸g¡Aºq µú¡A
°O »¡¡AÔU ¥L¡A¦] ½t¡A¼¶ ¿ý¡A¥» °_¡A¦¹ »¡¡A¥Í
³B¡A¼s ¸Ñ¡A¥¼ ´¿ ¦³¡A»¡ ¸q¡C Caû ba baûn ñeàu lieät keâ möôøi hai boä. Paøli
chæ coù chín: suttaö
geyyaö veyyaøkaraòaö gaøthaö udaønaö ittivuttakaö jaøtakaö abbhutadhammaö
vedallaö.
[6]. Haùn: tri bæ bæ thuyeát
nghóa, thò bæ nghóa, thò thöû nghóa ª¾ ©¼ ©¼ »¡ ¸q ¬O ©¼
¸q ¬O ¦¹ ¸q¡C Paøli: ayaö imassa bhaøsitassa attho, ayaö imassa
bhaøsitassa, “Ñaây laø yù nghóa cuûa ñieàu ñöôïc noùi
naøy. Ñaây laø yù nghóa cuûa ñieàu ñöôïc noùi naøy.”
[7]. Haùn: haï töôùng, cao töôùng, xaû töôùng ¤U ¬Û °ª ¬Û ±Ë ¬Û¡C Taäp dò 17 (Ñaïi 26, tr.457b): tu chæ töôùng, tu cöû töông, tu xaû töôùng. Paøli: ayaö kaølo uñessa, ayaö kaølo paripucchaøøya, ayaö kaølo yogassa, ayaö kaølo paæisallaønassaø. “Ñaây laø thôøi ñeå giaûng thuyeát; ñaây laø thôøi ñeå chaát vaán; ñaây laø thôøi ñeå tu taäp, ñaây laø thôøi ñeå tónh chæ’’. Trong baûn Haùn, ñoïc uddha(?) hay ucca (cao), thay vì uddesa (giaûng giaûi).
[8]. Haùn: tín, giôùi, vaên, thí, tueä, bieän, a-haøm, sôû ñaéc «H §Ù »D ¬I ¼z ÅG ªü §t ©Ò ±o¡C Taäp dò 17 (Ñaïi 26, tr.457c): tín, giôùi, vaên, xaû, tueä, giaùo, chöùng, nieäm, toäc taùnh, bieän taøi «H §Ù »D ±Ë ¼z ±Ð ÃÒ ©À ±Ú ©m ÅG ¤~¡C Paøli: saddha (tín), sìla (giôùi), suta (vaên), caøga, (thí xaû), paóóaø (tueä), paæibhaøna (bieän taøi).
[9]. Haùn: tri nhaân thaéng nhö ª¾ ¤H ³Ó ¦p¡C Taäp dò 17, ñaõ daãn: tri nhaân thaéng lieät ª¾ ¤H ³Ó ¦H¡C
[10]. Haùn: höõu tín, höõu baát tín ¦³ «H ¦³ ¤£ «H¡C Taäp dò 17, ñaõ daãn: hôn keùn veà ñöùc haïnh.
[11]. Haùn: Tri phaùp, tri nghóa, höôùng phaùp, thöù phaùp, tuøy thuaän ö phaùp, nhö phaùp haønh chi. ª¾ ªk¡Aª¾ ¸q¡A¦V ªk¡A¦¸ ªk¡AÀH ¶¶ ©ó ªk¡A¦p ªk ¦æ ¤§¡C Paøli: atthamaóóaøya dhammamaóóaøya dhammaønudhammappaæipanno, “sau khi tö duy veà nghóa, tö duy veà phaùp, roài thöïc haønh phaùp vaø tuøy phaùp”.
[12]. Haùn: nhuõ, laïc, sinh toâ, thuïc toâ, toâ tinh ¨Å ¹T ¥Í ¶p ¼ô ¶p ¶p ºë¡F Paøli: khìra (söõa), dadhi (söõa ñoâng hay söõa chua), takka (bô loûng, ¼ nöôùc ), navanìta (bô ñaëc), sappi (daàu bô hay bô tinh, ñeà hoà). Baûn Paøli töông ñöông khoâng coù thí duï naøy.